W 80. rocznicę Kampanii Wrześniowej postanowiliśmy opublikować kilka artykułów dotyczących polskiego lotnictwa. Uznaliśmy, że pierwszym powinien być raport z odsłaniania kolejnych powłok lakierniczych, zatytułowany Malowanie i oznakowanie samolotu i udostępniony przez Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie. Przygotowany został podczas pierwszego remontu jedynego zachowanego egzemplarza myśliwca PZL P.11c, przeprowadzanego w latach 1987–1989. Choć dostępny jest na stronie MLP od lat, to jednak jest mało znany, przypuszczalnie z powodu braku wersji tekstowej, która mogłaby zostać zaindeksowana przez wyszukiwarki.

Tekst publikujemy w wersji oryginalnej z minimalnymi zmianami, mającymi uczynić tekst bardziej czytelnym. Mając nadzieję na prawidłowe odczytanie skanów zamieszczamy je dla porównania. Niestety, dokument opublikowano bez załączników, więc choć w tekście pozostawiamy odniesienia do nich, nie znamy ich zawartości.

Komentarze opublikowaliśmy w nawiasach kwadratowych [].

W trakcie prac rewaloryzacyjnych dokonano próby odtworzenia kolejnych wariantów malowania i oznakowania samolotu. Posługiwano się 2 różnymi metodami odsłaniania kolejnych warstw pokryć lakierniczych: zmywaniem za pomocą rozpuszczalników przy użyciu tamponów i tkaniny bawełnianej oraz szlifowaniu za pomocą papieru ściernego o różnej ziarnistości. Metodę odsłaniania dostosowywano zawsze do stanu miejsca odsłanianego na samolocie.

Stwierdzono obecność kilku warstw pokryć lakierniczych na wszystkich powierzchniach zewnętrznych samolotu.

Na podstawie kolejności ich odsłaniania ustalono kolejne warianty kolorystyczne malowania podstawowego oraz kolejność nakładania warstw farby podczas malowania fabrycznego. Ustalono także w międzywarstwach rodzaje oznakowań zewnętrznych i napisów eksploatacyjnych na powierzchniach zewnętrznych.

1. Malowanie fabryczne

Ustalono następującą kolejność malowania fabrycznego:

• cały płatowiec (wewnątrz i z zewnątrz) pokryty warstwą farby podkładowej srebrnej;
• wszystkie zewnętrzne powierzchnie płatowca (w tym górne i dolne powierzchnie skrzydeł oraz usterzenia poziomego) pokryte farbą koloru brązowooliwkowego (wz. A) położoną na podkładzie srebrnym;
• dolna powierzchnia skrzydła i dolna powierzchnia usterzenia poziomego pokryta farbą błękitnoszarą jasną (wz. B) położoną na warstwach poprzednich

Następnie na płatowcu naniesione były znaki rozpoznawcze, oznakowania fabryczne oraz oznakowania i napisy eksploatacyjne w kolorze czerwonym (rys. 1).

2. Oryginalne malowanie wojskowe I

Samolot otrzymał numer ewidencyjny “8.63” namalowany białą farbą na lewej burcie tylnej części kadłuba (rys. 2), umieszczony na malowaniu fabrycznym oraz napis “P-11^c” lewej stronie omaskowania silnika.

3. Oryginalne malowanie wojskowe II

Na malowaniu według punktu 2 naniesiono znaki przynależności do eskadry (godło 121 eskadry, numery “2” po obu stronach kadłuba farbą białą, błękitny podwójny skośny pas na kadłubie, czerwony kwadrat “karo” lewym rogiem zachodzący na dół cyfry “3” z numeru ewidencyjnego “8.63” oraz błękitny pas tworzący literę V na górnej powierzchni skrzydła).

Stwierdzono obecność na dolnej powierzchni skrzydła kodu samolotu składającego się z litery “E” i liczby “39” naniesionych farbą czarną (rys. 3).

4. Oryginalne malowanie wojskowe III

Prawdopodobnie z powodu konieczności odnowienia malowania samolot został pomalowany ponownie według schematu podanego w punkcie 3 z następującymi różnicami:

• użyto farby brązowooliwkowej o nieco ciemniejszym odcieniu (wz. C) (jednak oba odcienie odpowiadają temu samemu wzorcowi) [Federal Standard?];
• użyto farby błękitnoszarej jasnej o nieco ciemniejszym odcieniu (wz. D), prawdopodobnie o większej zawartości składnika szarego
• pasy na kadłubie i skrzydłach odnowiono kolorem jasnoniebieskim;
• zmieniono literę kodu samolotu (pod skrzydłem) z “E” na “K” (o większej wysokości) (rys. 4).

5. Malowanie powojenne I

Odtworzono w zasadzie malowanie według schematu podanego w punkcie 4, użyto jednak do tego celu farby ciemnozielonej (khaki wojskowy według norm powojennych) oraz niebieskiej dla powierzchni dolnej skrzydła (usterzenie w całości pomalowano na zielono). Szachownice na dolnej powierzchni namalowano biało-czerwone (zachowując wymiary i umieszczenie), na górnej powierzchni zaś zmieniono ich wymiary i umieszczenie w stosunku do oryginału, ustawiając je nieprawidłowo. W trakcie malowania zasłonięte zostały napisy i oznakowania fabryczne i eksploatacyjne. Godło eskadry namalowano bez użycia szablonu niestarannie; z prawej burty uzupełniono je nieprawidłowo nie istniejącym uprzednio poziomo ustawionym rombem koloru białego. Pas tworzący literę V na skrzydle zamalowano, na kadłubie zaś odtworzono go kolorem niebieskim o ciemniejszym niż poprzednio odcieniu (rys. 5).

6. Malowanie powojenne II

Malowanie opisane w punkcie 5 uzupełniono o napisy “P-11^c” z obu stron usterzenia poziomego pionowego i z lewej strony omaskowania silnika. Odświeżono malowanie śmigła (na kolor czarny, pokrywając także okucie krawędzi natarcia łopat) i jego kołpaka (na kolor zielonooliwkowy i biały). Domalowano także nigdy przedtem nie istniejący pas czerwony na kadłubie, wypełniający lukę między pasami niebieskimi (rys. 6).

[Podsumowanie]

W trakcie powyższych prac stwierdzono:

• bardzo słabe przyleganie srebrnej farby podkładowej do płatowca;
• dobre przyleganie warstw farby nanoszonej przed 1939 rokiem do podkładu srebrnego i wzajemnie do siebie;
• bardzo słabe przyleganie ostatnich, powojennych warstw farby (z wyjątkiem kołpaka i śmigła);
• dość znaczne odchyłki wymiarowe szachownic na dolnej powierzchni skrzydła oraz ich asymetrię (około +/- 15 mm).

Tomasz Makowski
1987-12-02